Αρχαιότατη είναι και η συνήθεια των αναθημάτων ή όπως τα λέμε σήμερα, των ταμάτων. Παρά το ότι ο Ιπποκράτης, αιώνες πριν, υποστήριξε ότι «μηκέτι το θείον αίτιον είναι» των νοσημάτων, «αλλά τι το ανθρώπινον» πολύς κόσμος εξακολουθούσε να πιστεύει μάλλον στον Ασκληπιό. Στους ναούς του, τα γνωστά Ασκληπιεία, οι ιερείς θεραπευτές ασκούσαν ένα κράμα εμπειρικής και θεουργικής ιατρικής, όπως είδαμε . Προς εξευμενισμό του θείου και για την επίτευξη του θεραπευτικού στόχου οι ασθενείς έταζαν και προσκόμιζαν διάφορα αφιερώματα, τα οποία επέθεταν στο Ασκληπιείο. Έχουν διασωθεί τέτοια αναθήματα από όλα σχεδόν τα Ασκληπιεία, όπως το περιώνυμο της Επιδαύρου, των Αθηνών της Τιτάνης (Κορινθίας), της Κω, της Περγάμου κλπ., συχνά συνοδευόμενα και από επιγραφές. Οι παραστάσεις είναι διάφορες. Ορισμένες λόγου χάριν απεικονίζουν νήπια και είναι αφιερώματα που έγιναν μετά την απόκτηση παιδιού από γυναίκες με δυσκολίες στη σύλληψη ή μετά από θεραπεία άρρωστου παιδιού.
Άλλα αναθήματα παριστάνουν μέλη του σώματος: Μαστοί, χέρια, πόδια, αυτιά, μάτια κλπ. Έχουν αφιερωθεί στον Ασκληπιό για τη βοήθειά του στην αποκατάσταση της υγείας των εικονιζόμενων μελών. Πολλά από αυτά εκτίθενται σήμερα στα μουσεία της περιοχής του Ασκληπιείου. Ορισμένα συνοδεύονται από επιγραφές σχετικές με τη θεραπεία, ενώ υπάρχουν και επιγραφές χωρίς απεικονίσεις. Ανάμεσα στα θεραπευμένα μέλη, όπως προκύπτουν από τις παραστάσεις που συνοδεύουν τις επιγραφές, είναι μάτια, πόδια, χέρια, μαστοί ανδρικά γεννητικά όργανα και άλλα, ενώ επιγράφονται τα εξής: “υπέρ υγείας των οφθαλμών», «τον πόδα πονήσας», «υπέρ των μαστών», «υπέρ γυνεκός ει ελευθερωθεί», «ευξάτω ει τεκνώσει», «υπέρ παρωτίδων», «πάσχουσα τοις έσωθεν (sic)» κλπ. Στις επιγραφές αναφέρονται επίσης και οι εκάστοτε θεραπευτές-θεοί.
Τα αναθήματα αποτελούν όχι μόνο ευρήματα της αρχαιολογίας, αλλά και αναφορές σε συγγραφείς, συχνά μετά από μία θαυματουργό θεραπεία. Παράδειγμα αποτελεί κείμενο του Αίλιου Αριστείδη, που γράφει σχετικά με τα αναθήματα τα εξής: « αλλά και μέλη του σώματος αναφέρουν κάποιοι και άνδρες και γυναίκες, ότι με την πρόνοια του θεού (θεραπεύτηκαν)εκείνα που από τη φύση είχαν χαλάσει. Και επιλέγουν ο καθένας κάτι άλλο, οι μεν να το λένε προφορικά, οι δε να το εξηγούν με τα αναθήματα. Σ ¨εμάς όμως όχι μέρος του σώματος, αλλά ολόκληρο το σώμα σύνθεσε και σχημάτισε και αυτός μας το έδωσε ως δώρο »
Ορισμένα αναθήματα δείχνουν όχι μόνο το όργανο αλλά και την πάθηση από την οποία θεραπεύτηκε ο ασθενής. Το πιο εύγλωττο είναι εκείνο το αφιέρωμα πιστού που απεικονίζεται ενώ μεταφέρει στον Ασκληπιό ένα τεράστιο πόδι, σχεδόν «σαν το μπόι του», στο οποίο παραστατικότατα απεικονίζονται οι κιρσοί. Αυτό που διαφεύγει, όμως, είναι με ποιον τρόπο, συντηρητικό ή χειρουργικό έγινε η
θεραπεία...
Η πρωτοχριστιανική εκκλησία, στην προσπάθειά της να αποκαθάρει το Χριστιανισμό από τα παγανιστικά κατάλοιπα, πολέμησε τις εγκοιμήσεις, τα αναθήματα αλλά και τα περίαπτα (φυλακτά). Η πολεμική αυτή εκφραζόταν στους λόγους των λειτουργών της εκκλησίας, σε επιστολές τους προς διάφορες νεοσύστατες εκκλησίες, σε συγγράμματα κλπ. Αλλά όχι πάντα. Μερικές φορές η πολεμική έπαιρνε αρκετά βίαιο χαρακτήρα. Το έτος 391, αιματηρές εκδηλώσεις αναστάτωναν τους δρόμους της Αλεξάνδρειας. Ένα φανατικό πλήθος, καθοδηγούμενο από τον επίσκοπο Θεόφιλο, μετά από διαδηλώσεις και πορείες, κατέλαβε το Σεράπειον, όπου συγκεντρώνονταν πολλοί άρρωστοι από όλη την Αίγυπτο, ζητώντας τη θεραπευτική παρέμβαση των Θεών, με εγκοιμήσεις και φέρνοντας αναθήματα.
Το πλήθος, για να καταπολεμήσει τις ειδωλολατρικές αυτές τελετές προχώρησε στην καταστροφή του ναού. Στη συνέχεια, και σύμφωνα με υπάρχουσα συνήθεια να ανεγείρονται χριστιανικοί ναοί στις θέσεις παλαιών παγανιστικών ιερών, οικοδομήθηκε και εκεί ναός. Οι ιερείς του, τους επόμενους αιώνες, διέπρεψαν στην εφαρμογή των πρακτικών εκείνων για τις οποίες ακριβώς καταστράφηκε ο ναός του Σεράπιδος: την εγκοίμηση και τη λήψη αναθημάτων, τα οποία με τον χρόνο αναγκάστηκε να αποδεχτεί και η χριστιανική εκκλησία.
Τα σύγχρονα αναθήματα λέγονται τάματα. Σε ορισμένες περιοχές, ανάλογα και με την παράσταση, λέγονται ασημόπαιδα και ανθρωπάρια. Συχνά είναι απλοϊκά και τυποποιημένα, σε λιγοστές περιπτώσεις πρόκειται για αξιόλογα δημιουργήματα λαϊκής τέχνης. Και, βεβαίως, σήμερα δεν μιλάμε για μαρμάρινα αναθήματα, ούτε θα μπορούσε να γίνει. Πρόκειται για ανάγλυφες, τις πιο πολλές φορές πρεσαριστές απεικονίσεις πάνω σε λεπτό φύλλο μετάλλου. Συχνά το μεταλλικό φύλλο είναι από ευτελές υλικό, άλλες φορές είναι από ασήμι ή και χρυσάφι. Τα τάματα αναρτώνται, συνήθως, από τη θαυματουργή εικόνα. Μάλιστα θεωρείται τόσο πιο θαυματουργή όσο πιο πολλά τάματα έχει κρεμασμένα. Άλλες φορές τα τάματα είναι πολύτιμα :χρυσά δαχτυλίδια και βέρες, ακριβά κοσμήματα προσφέρονται επίσης από τους πιστούς σε θαυματουργούς αγίους. Το πνεύμα της αφιέρωσης είναι από την αρχαιότητα ως σήμερα το ίδιο. Το ίδιο και οι παραστάσεις. «Άμα πονεί κεφάλ’ φέρνουν Κέφαλ’ ασημένιο, χρυσό» καταγράφει από τη Λήμνο ο Μέγας. Ανάλογα γίνεται σ’ όλη τη χώρα.
Ορισμένα από τα τάματα είναι περίεργα. Αναφέρεται η περίπτωση τυφλού ο οποίος προσευχήθηκε στην Παναγία της Τήνου για να βρει το φως του, τάζοντας ότι θα φτιάξει σε χρυσό το πρώτο αντικείμενο που θα έβλεπε, αν η Παναγία του έδινε το φως του. Κατά την παράδοση όταν έγινε το θαύμα, ήταν γονατισμένος έξω από το ναό και το πρώτο πράγμα που είδε ήταν μια πορτοκαλιά, κάτω από την οποία προσευχόταν. Το τάμα του υπάρχει ακόμα κοντά στην εικόνα της Μεγαλόχαρης.
Το τάμα γίνεται από τον ίδιο τον πάσχοντα. Αν είναι παιδί ή αν δεν είναι πολύ «πιστός», μπορεί να γίνει από μέλος της οικογένειας, λόγου χάριν από τη μητέρα ή τη σύζυγο.
[Η Αρχαία Ιατρική στη λαϊκή μας παράδοση]-.
ethnopharmacology.gr/
Σχόλια