Η λεηλασία της Κωνσταντινούπολης και οι χάλκινοι ίπποι της Βενετίας





Γράφει ο Γιώργος Εχέδωρος

(Αντίγραφα των χάλκινων ίππων του Απελλού κοσμούν τον ναό του Αγίου Μάρκου της Βενετίας ( τα πρωτότυπα βρίσκονται στο Μουσείο του Ναού).

Δεν γνωρίζω γιατί, αλλά στα περισσότερα κείμενα που διαβάζω όταν γίνεται αναφορά στους τέσσερις χάλκινους ίππους που βρίσκονταν επί αιώνες στο ιπποδρόμιο της Κωνσταντινούπολης χαρακτηρίζονται ως έργο του γνωστού αρχαίου γλύπτη Λύσιππου.
Ο ίδιος, όμως, ο Παυσανίας, αν θεωρήσουμε πως πρόκειται για τους χάλκινους ίππους της Ολυμπίας, λέγει πως είναι έργο του τεχνίτη Απελλού.

Ο Παυσανίας για το έργο του Απελλέα
Ο Έλληνας περιηγητής του 2ου μ.Χ. αιώνα αναφερόμενος για το ναό του Διός σημειώνει:
« καὶ ἵπποι Κυνίσκας χαλκοῖ, σημεῖα Ὀλυμπικῆς νίκης. Οὗτοι μέγεθος μὲν ἀποδέουσιν ἵππων, ἑστήκασι δὲ ἐν τῷ προνάῳ τοῖς ἐσιοῦσιν ἐν δεξιᾷ.» Παυσανίου: ‘Ελλάδος Περιήγησις Ηλιακών Α΄’ ΧΙΙ 5.Μεταφέρουμε ελεύθερα στη σημερινή γλώσσα: «Της Κυνίσκας οι χάλκινοι ίπποι, ένδειξη της νίκης της στους Ολυμπιακούς Αγώνες. Είναι σε μέγεθος πραγματικό, τοποθετημένοι στη δεξιά πλευρά του πρόναου.»

Η αναφερόμενη Κυνίσκα ήταν η πρώτη γυναίκα που ως εκτροφέας ίππων συμμετείχε στους Ολυμπιακούς Αγώνες και ήταν η πρώτη γυναίκα που απέσπασε δύο νίκες.( το 396 και το 392). Ήταν κόρη του βασιλιά της Σπάρτης Αρχίδαμου.
Ο Παυσανίας αναφερόμενος στο δεύτερο βιβλίο του για την Ολυμπία μας πληροφορεί το αφιέρωμα της
κόρης του σπαρτιάτη βασιλιά:
« ἅρμα τε ἵππων καὶ ἀνὴρ ἡνίοχος καὶ αὐτῆς Κυνίσκας εἰκών, Ἀπελλοῦ τέχνη, γέγραπται δὲ καὶ ἐπιγράμματα ἐς τὴν Κυνίσκαν ἔχοντα(Παυσανίου Ηλιακών Β΄)" Η Κυνίσκα, δηλαδή, αφιέρωσε στο ναό του Διός στην Ολυμπία τέθριππο, τον ηνίοχο αλλά και το άγαλμά της, που ήταν έργα του τεχνίτη Απελλού. Έγραψε, μάλιστα, και επιγραφή που αναφερόταν σε αυτήν».Πράγματι η επιγραφή αυτή βρέθηκε πριν μερικά χρόνια στην Ολυμπία, όπου επιβεβαιώνεται ο Παυσανίας, ο οποίος γράφει ότι ήταν έργο του Απελλέα.

Η επιγραφή του βάθρου της Κυνίσκας (σύμφωνα με δημοσίευση του Υπουργείο Πολιτισμού) έχει ως εξής:
« ΣΠΑΡΤΑΣ ΜΕΝ [ΒΑΣΙΛΗΕΣ ΕΜΟΙ] ΠΑΤΕΡΕΣ ΚΑΙ ΑΔΕΛΦΟΙ Α[ΡΜΑΤΙ Δ ΩΚΥΠΟΔΩΝ ΙΠΠΩΝ] ΝΙΚΩΣΑ ΚΥΝΙΣΚΑ ΕΙΚΟΝΑ ΤΑΝΔ ΕΣΤΑΣΕ ΜΟΝ[ΑΝ] Δ ΕΜΕ ΦΑΜΙ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΕΛΛΑΔΟΣ ΕΚ ΠΑΣΑΣ ΤΟ[Ν] ΔΕ ΛΑΒΕ[Ι]Ν ΣΤΕΦΑΝΟΝ...ΑΠΕΛΛΕΑΣ ΚΑΛΛΙΚΛΕΟΣ ΕΠΟΙΗΣΕ »

Η βάση του βάθρου όπου ήταν τοποθετημένο το άγαλμα της Κυνίσκας, στο ναό του Διός στην αρχαία Ολυμπία. Επάνω της είναι χαραγμένη η παραπάνω επιγραφή.

Η καταστροφή της Ολυμπίας από το Θεοδόσιο
Οι τελευταίοι Ολυμπιακοί Αγώνες έγιναν το 393 μ.Χ. Ο Θεοδόσιος Α΄ με διάταγμά του απαγόρευσε οριστικά την τέλεσή τους. Σύμφωνα με την άποψη του Μουσείου της Ιστορίας των Ολυμπιακών Αγώνων του Υπουργείου Πολιτισμού:
« επί Θεοδοσίου Β΄, επήλθε η οριστική καταστροφή του ιερού (426 μ.Χ.). Στα μέσα του 5ου αι. μ.Χ. επάνω στα ήδη ερειπωμένα κτίσματα αναπτύχθηκε μικρός χριστιανικός οικισμός, και το εργαστήριο του Φειδία μετατράπηκε σε παλαιοχριστιανική βασιλική. Δύο μεγάλοι σεισμοί, το 522 και 551 μ.Χ. προκάλεσαν την οριστική καταστροφή του ιερού, εφ' όσον τότε κατέρρευσαν όσα κτήρια είχαν απομείνει όρθια, μεταξύ αυτών και ο ναός του Δία».

Η μεταφορά των ορειχάλκινων ίππων στην Κωνσταντινούπολη
Στα χρόνια του Θεοδόσιου του Β΄ ανάγεται η μεταφορά των επιβλητικών ίππων της Κυνίσκας στην Κωνσταντινούπολη. Ενώ το τέθριππο (το άρμα, δηλαδή), ο ηνίοχος και το άγαλμα της Κυνίσκας φέρονται ως κατεστραμμένα. Οι ίπποι τοποθετήθηκαν στο ιπποδρόμιο που είχε ιδρύσει ο Σεβήρος το 306 (λατ. Flavius Valerius Severus). Παρέμειναν εκεί οκτώ περίπου αιώνες αναλλοίωτοι στη..
φθορά του χρόνου.
Μια μαρτυρία που έχουμε για τους ίππους, έξι αιώνες μετά (!) δείχνει πόσο ‘ζωντανοί’ ήτανε, που νόμιζε κανείς πως αν καθότανε κοντά τους θα τον λακτίσουν! Έτσι, τον ενδέκατο αιώνα θα γράψει ο λόγιος Μιχαήλ Ψελλός για έναν από τους ίππους του Απελλέα:
«Ἔμπνους ὁ χαλκοῦς ἵππος οὗτος, ὅν βλέπῃς·ἔμπνους ἀληθῶς καὶ φριμάσσεται τάχα.Τὸν πρόσθιον δὲ τούτου ἐξαίρων πόδα,βαλεῖ σε καὶ λάξ, εἴπερ ἔλθῃς πλησίον.Δραμεῖν καθορμᾷ, στῆθι, μὴ προσεγγίσῃς·μᾶλλον δὲ φεῦγε, μὴ λάβῃς τὸ τοῦ λόγο.»

Η λεηλασία της Κωνσταντινούπολης
Ώσπου ήρθε η άλωση της Πόλης το 1204 από τους Φράγκους.
Οι Φραγκολατίνοι που κατέλαβαν την Κωνσταντινούπολη στις 13 Απριλίου του 1204, κυριολεκτικά την καταλήστεψαν. Άρπαζαν ότι έβρισκαν. Ανάμεσα σε αυτά που ξήλωσαν για να τα μεταφέρουν στη Δύση ήταν και οι τέσσερις χάλκινοι ίπποι του Ιπποδρομίου της Πόλης.
Αναφέρεται πως τους ξήλωσε ο δόγης της Βενετίας Enrico Dandolo για να κοσμήσει οικία στη Βενετία! Τα τέσσερα ορειχάλκινα αγάλματα κόσμησαν την οικία του Domenico Morosini. Γύρω στο 1378 κατέληξαν στη διακόσμηση του ναού του Αγίου Μάρκου της Βενετίας.Ένα μέρος της τεράστιας αρπαγής των φραγκολατίνων καταγράφεται στο http://www.ortodoxia.it/ από όπου μεταφέρουμε, στα ελληνικά, μερικά στοιχεία:

«...Αφού έλαβαν άφεση αμαρτιών, από τον Πάπα, οι Σταυροφόροι, επιτέθηκαν. Η Κωνσταντινούπολη έπεσε μετά από τρεις ημέρες. Όταν εισέβαλαν στην πόλη οι Σταυροφόροι άρχισε σε ένα "όργιο σφαγής, κτηνωδίας και βανδαλισμού που δεν είχαν δει στην Ευρώπη από τις βαρβαρικές επιδρομές, εδώ και επτά αιώνες' . Κανείς δεν είχε γλιτώσει, ούτε επίσκοπος, ιερέας, καλόγρια, άνδρας, γυναίκα ή παιδί. Πυρπόλησαν όλα τα μέρη της πόλης. Άρχισαν τότε οι λεηλασίες και βεβήλωση απαράμιλλη στην ιστορία.

Μια ορδή χύνεται στη Αγία Σοφία. Κατέβασε την εικόνα του Παντοκράτορα, την πέταξαν σε έναν βωμό να λιώσει για να λάβουν το χρυσό, το ίδιο έκαναν με τις μικρές εικόνες καθώς και την εικόνα της Παναγίας που την ποδοπάτησαν, μάζεψαν όλα τα ιερά σκεύη για να ξεκολλήσουν τα κοσμήματα, άρπαξαν ψηφιδωτά και ξήλωσαν τις ταπετσαρίες από τους τοίχους. Μάζεψαν άλογα και μουλάρια στην είσοδο του ναού για να μεταφέρουν τα ιερά σκεύη, χρυσό, ασήμι και οτιδήποτε άλλο μπορούσαν να κλέψουν. Έβαλαν μια πόρνη στο θρόνο του ναού για να χλευάσουν τον Πατριάρχη.

Την ίδια μέθοδο της λεηλασίας και της βεβήλωσης ακολούθησαν σε εκκλησίες, μοναστήρια και παλάτια σε όλη την πόλη. Οι τάφοι των αυτοκρατόρων είχαν ανοίξει και όλα τα αγάλματα και τα μνημεία της κλασικής εποχής, ό,τι είχε επιζήσει από την «αρχαία Ελλάδα» και την αυτοκρατορική Ρώμη καταστράφηκαν. Ό, τι δεν μπορούσαν να το αρπάξουν το έριχναν στη φωτιά για να το λιώσουν και να πάρουν τα πολύτιμα μέταλλα και τους πολύτιμους λίθους.»
Μετά τη σφαγή, άρχισε μια αργή και μεθοδική εξάλειψη των θησαυρών από ορθόδοξες εκκλησίες, καθεδρικούς ναούς, μοναστήρια και μικρές εκκλησίες. Μεγάλες ποσότητες χρυσού και αργύρου από την Αγία Σοφία καταλήξανε στο Θησαυροφυλάκιο του Βατικανού

Και λίγο πιο κάτω:
«Το καμάρι της Βενετίας είναι τα τέσσερα υπέροχα άλογα, από επίχρυσο ορείχαλκο, που χρονολογούνται από την εποχή του Κωνσταντίνου, είναι από τη λεηλασία του Ιπποδρομίου. Σήμερα κοσμούν τη βασιλική του Αγίου Μάρκου της Βενετίας.
Ο θησαυρός του Αγίου Μάρκου έχει την πιο ακριβή συλλογή χειροτεχνημάτων από το βυζαντινό κόσμο, και περιλαμβάνει 32 κύπελλα Βυζαντινά, καθώς και διάφορα κειμήλια, ιερά, τα μέρη του βωμού, τα Ευαγγέλια, κοσμήματα, άμφια, χειρόγραφα και ιερά σκεύη.

...Τα πλοία που εισέρχονται στη Βενετία ήταν γεμάτα με ψηφιδωτά, πίνακες, σκαλισμένες πέτρες, κολώνες, πολύτιμα χειρόγραφα, σπάνιες πέτρες και τα ξηλωμένα από την Κωνσταντινούπολη μνημεία συνέβαλαν στη δημιουργία της εμφάνισης του κύριου κορμού της πόλης που σήμερα λέγεται ΒενετίαΕίναι τόσα πολλά τα μνημεία που καταστράφηκαν, αρπάχθηκαν, λεηλατήθηκαν από τον ελληνικό χώρο, στη διάρκεια των αιώνων που είναι αδύνατο να καταγραφούν.

Όλα αυτά τα μνημεία αποτελούν το πνευματικό πρόσωπο της ανθρωπότητας, το πραγματικό πρόσωπο των Ελλήνων.
-----
Σημείωση: Αφορμή για τη συγγραφή του κειμένου αυτού ήταν η δημοσίευση του email ομογενούς στη σελίδα του 'Βισάλτη'.

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ

Όνομα

Ηλεκτρονικό ταχυδρομείο *

Μήνυμα *